![]() |
Dydaktyka historii | ![]() |
|
mgr Bożena Papiernik
( Szkoła Podstawowa nr 175 w Łodzi ) Ziemia łęczycko-sieradzka w czasach panowania Piastów.
Teksty wspomagające nauczanie historii - dzieje regionu. Część I.
Od autora.
Poniższa praca nie ma charakteru podręcznikowego. Jest jedynie propozycją dla nauczycieli (szkół podstawowych i gimnazjalnych) w realizacji treści dotyczących edukacji regionalnej. W pierwszej wersji opracowanie powstało 10 lat temu, w 1993 roku, i było wykorzystywane na lekcjach historii w Szkole Podstawowej nr 175 w Łodzi. Do jego napisania zachęciło mnie z jednej strony zainteresowania uczniów własnym regionem a z drugiej niewielka ilość dostosowanych do ich możliwości gotowych materiałów, bowiem regionalizm (poza tematyką Łodzi) nie był jeszcze popularny. Aktualna wersja pracy jest rozszerzona i uzupełniona o nowe tematy. Tekst został zilustrowana rysunkami, autorstwa Elżbiety Górskiej. Prezentowana część I opisuje historię ziemi łęczycko-sieradzkiej za panowania dynastii Piastów. Większość zamieszczonych tematów lekcji dotyczy życia codziennego mieszkańców obserwowanego z perspektywy regionu. Uważam, że procesy społeczno-gospodarcze zachodzące w tym okresie na ziemi łęczycko-sieradzkiej, są typowe do całego kraju i stanowią jedynie ich lokalną ilustrację. Natomiast tematy polityczne zostały ograniczone tylko do tych zagadnień historycznych, w których omawiany region był w centrum ważnych, ogólnopolskich wydarzeń, a jego mieszkańcy odegrali w nich istotną rolę. Praca powstała pod opieką i nadzorem merytorycznym Pani mgr Aliny Popławskiej, metodyka historii w Łódzkim Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Krztałcenia Praktycznego. Pani Alinie Popławskiej chciałabym serdecznie podziękować za długotrwałe wsparcie i za pomoc w realizacji publikacji. Szczególnie gorąco podziękowania pragnę złożyć Pani mgr Elżbiecie Górskiej za możliwość wykorzystania Jej grafik do ilustracji historii naszego regionu. Temat: Położenie ziemi łęczycko - sieradzkiej i jej krajobraz.
Środkową cześć naszego kraju zajmuje ziemia łęczycko - sieradzka. Jej nazwa jest określeniem historycznym, powstałym nie później niż w XIII w., i pochodzi od dwóch najważniejszych miast- stolic regionu - Łęczycy i Sieradza. Położenie. Szlaki handlowe. Krajobraz. Bogactwa naturalne. Granice. Temat: Co mówią legendy o historii naszego regionu ?
Najwięcej legend ziemi łęczyckiej dotyczy diabła Boruty, który stał się postacią charakterystyczną dla regionu. Nie wiadomo kiedy one powstały. Boruta po raz pierwszy został opisany na początku XIX wieku. W słowniku B. Lindego można tam przeczytać, że Boruta to „diabeł borowiec, błotnik, zły duch, podług wieśniaczych baśni mieszkający na błotach lgniączkach”. Legendy ściśle związane są z najstarszymi i najciekawszymi zabytkami regionu łęczyckiego: z grodziskiem, kolegiatą i zamkiem. Zostały one umiejscowione w konkretnych realiach geograficznych i charakteryzują wierzenia oraz obyczaje mieszkańców okolic Łęczycy, a szczególnie ich wyobrażenia o złych mocach. Większość opowieści zebrała i opublikowała Pani Jadwiga Grodzka, w oryginalnej formie zaczerpniętej wprost od opowiadających. Oto kilka z nich: Czarny i Siwy Boruta. Pewnego razu Siwy Boruta przyszedł do zamku łęczyckiego po złoto do tego Czarnego, a ten Czarny zamienił się w Sowę, nic się nie ruszał, oczy wybałuszał i tylko patrzył i patrzył, a ten Siwy brał złoto w kieszenie, w nogawice, a nawet w gębę. Jak wychodził ten Czarny popchnął drzwi żelazne i obciął mu piętę i ten Siwy Borta umarł, bo krew mu uszła. Diabelskie Doły. Boruta ratuje króla. O kamieniach w Sławęcinie. O kamieniach Boruty. Czemu Boruta chciał kościół w Tumie przewrócić ? O Górze świetej Małgorzaty. W Górze stanął drewniany kościółek, a ten, co teraz stoi, to pobudowano na miejscu starego drewnianego. O kościółku św. Mikołaja w Tumie. Temat: Plemiona na ziemiach środkowej Polski.
Najstarsze źródła, które mówią o rozmieszczeniu plemion pochodzą z ziem odległych od Polski. Jest ich niewiele. Możemy wymienić Geografa Bawarskiego, który wymienił dokładnie plemiona śląskie, króla dalekiej Anglii Alfreda Wielkiego, cesarza bizantyjskiego Konstantego (Porfirogenty) czy autora anonimowego utworu pt. „Żywot św. Metodego”, który opisał władcę Wiślan. Podania ruskie mówią też o późniejszej historii Mazowszan. Wyżej wymienione źródła, nic nie wspominają o ziemiach centralnej Polski, nad środkową Wartą i Bzurą. Czyżby ziemie te leżały za daleko od granic sąsiadów i nikt tutaj nie dotarł, czy też dokumenty o nich mówiące zaginęły, lub nigdy nie powstały? Prawdopodobnie nigdy się o tym nie dowiemy. Tym niemniej naukowcy polscy po dokładnych badaniach historycznych mówią, że na przełomie IX i X wieku istniały na naszym terenie dwa terytoria plemienne. Jedno zajmowali Łęczycanie z centralnym grodem w Łęczycy, a drugie Sieradzanie z najważniejszym grodem w Rudzie. Zapewne jeszcze w IX wieku w składa państwa plemiennego Łęczycan włączone zostały ziemie sieradzkie. Następnie całość podbita została przez najlepiej zorganizowane i najsilniejsze państwa Polan z Wielkopolski. Temat: Ziemia łęczycko-sieradzka w okresie walki Bolesława Krzywoustego
w obronie jedności i niepodległości państwa polskiego w XII wieku. Na czasy walk Bolesława Krzywoustego, Władysława Hermana i Zbigniewa przypada założenie grodu w Sieradzu. Kasztelanię tę wybudował Władysław Herman jako punkt obronny od strony południowo-zachodniej, t. j. od Śląska, opanowanego w tym czasie przez Zbigniwa, który był wrogo nastawiony do możnowładców Władysława. Także z walkami bratobójczymi związana była odbudowa i rozbudowa grodu w Łęczycy, która dzięki temu stała się bardzo silną twierdzą Bolesława Krzywoustego. Temat: Życie ludzi na ziemi łęczycko-sieradzkiej za panowania pierwszych
Piastów.
W grodzie Łęczycy i Sieradzu. Grody polskie. Do miast (Polski) należą Kraków, Gniezno, Wrocław, Sieradz.... Wszystkie one są sławnymi stolicami i centrami..... Rzemieślnicy ich zręczni i obeznani ze swoimi zawodami. Są to miejscowości o blisko siebie stojących budowlach, zbliżają się do siebie swą wielkością, a opisy ich i wygląd są identycznie (podobne)” My od siebie możemy do wyżej wymienionych miast dopisać Łęczycę. Miejsca budowy grodów. Budowa grodu na przykładzie Łęczycy i Sieradza. Podobną konstrukcję do grodu w Łęczycy miały w tym czasie wszystkie grody w Polsce. Również Sieradz zbudowany był nad rzeką, otoczony drewniano - ziemnym wałem i fosą, przez którą przerzucony był drewniany most. Do grodu sieradzkiego przylegało rozległe podgrodzie, także zabezpieczone drewniano - ziemnym wałem, tyle że mniejszym. W grodach tych budowano drewniane domyz glinianą (lub drewnianą) podłogą, pod którą znajdowała się piwniczka. W jednym z rogów mieściło się palenisko ułożone z kamieni polnych i wylepione gliną. W tym czasie, w podobny sposób wznoszono domostwa w całej monarchii piastowskiej. Ludność zamieszkująca grody i podgrodzia. Inny nieco charakter miał Sieradz, którego podgrodzie zamieszkiwane było przez kupców, rzemieślników oraz ludność pełniącą niższe posługi wobec dworu kasztelańskiego. Przejeżdżający tędy kupcy zatrzymywali się przy przeprawie celnej na Warcie, w czasie której płacili na rzecz grodu cło. Korzystali z prawa składu i z sprzedaży towarów w czasie targu, i na podgrodziu. Na targi przychodziła też ludność wiejska. Przywoziła na sprzedaż produkty zbożowe, miód, materiały budowlane, płody leśne, a kupowała od grodowych rzemieślników potrzebne im artykuły. W Sieradzu mogli oni nabyć naczynia gliniane od garncarza, noże, groty do strzał, oszczepy, topory od kowala, ozdoby i ciężarki do wagi od odlewnika, ubrania od krawca, czy materiały od tkacza. Koniec dnia targowego można było spędzić w mieszczących się na podgrodziu karczmach. Święta religijne i uroczystości z nim związane odprawiane były przez duchownych w kościołach grodowych: w Sieradzu w kaplicy Św. Trójcy i w kościele Św. Marcina mieszczącym się pod zamkiem, a w Łęczycy w okazałej kolegiacie Najświętszej Marii Panny zbudowanej nieopodal grodu w Tumie. Kościoły te obok klasztorów: dominikanów w Sieradzu, i benedyktynów w Łęczycy były ośrodkami życia religijnego i kulturalnego. Funkcje grodu. Innymi ważnymi grodami ziemi łęczycko - sieradzkiej były w tym czasie: Spicymierz, Małogoszcz, Wolbórz, Żarnów i Skrzynno. Z grodów tych powstały później miasta. Temat: Życie ludzi za pierwszych Piastów na wsi.
Na dworze księcia. Podstawowym zajęciem ludności w średniowiecznej ziemi łęczycko - sieradzkiej, podobnie jak na terenie całej Polski było rolnictwo. Obraz wsi łęczycko-sieradzkiej. Najczęściej wsie były niewielkich rozmiarów. Bardzo często zdarzały się pojedyncze gospodarstwa, które zamieszkiwała jedna wielka rodzina, składająca się z kilku pokoleń (np. ojciec i kilku jego dorosłych synów wraz z żonami, synami i córkami). Wszyscy członkowie rodziny gospodarowali razem na wspólnej ziemi. Zabudowania były drewniane, a domy mieszkalne wznoszono w podobny sposób jak w grodach. Zajęcia ludności. Uprawiano: pszenicę, żyto, owies, proso, len , konopie. Nową specyficzną uprawą związaną z wkraczającym chrześcijaństwem było winogrono. Wytwarzano z niego wino mszalne. Pierwszą plantację winnej latorośli założyli tumscy benedyktyni. W ogrodach sadzono: rzepę, cebulę, czosnek, marchew, dynię, mak, groch, chrzan, ogórki, koper i chmiel. Podstawowym narzędziem rolniczym było radło. Do orki używano zazwyczaj wołów, a bardzo rzadko koni. Ogrody uprawiano motyką. W czasie żniw do żęcia zboża używano sierpa. Zajmowano się także hodowlą: trzymano konie, woły, krowy, świnie, owce, rzadziej kozy oraz dużo drobiu. Rozwinięte było pszczelarstwo: miodu używano do słodzenia, sporządzania napitków, a wosku do robienia świec. Zbierano też płody leśne: grzyby, zioła, żołędzie, jagody, polowano na zwierzęta. Drewno służyło jako budulec. Wyrabiano z niego węgiel drzewny, smołę oraz dziegieć Zróżnicowanie ludności wiejskiej. Inną grupę stanowiła ludność zależna i niewolna. Ludność zależna często mieszkała w tzw. wsiach służebnych. Były one wyspecjalizowane w jednym z wielu rodzajów posług wypełnianych na rzecz księcia, jego urzędników lub duchownych. Na ziemi łęczycko - sieradzkiej takich wsi było bardzo dużo. Badacze naliczyli ich aż 51. Najczęściej wsie stanowiły własność kościelną, która dominowała nad rycerską i książęcą. W jednym z najstarszych dokumentów, tzw. Bulli Gnieźnieńskiej (z roku 1136), w której papież Innocenty II zatwierdza posiadłości arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, znajdujemy wsie śłużebne: Konary, Kuchary, Piekary i Szewce. W Kucharach ludność zobowiązana była do przyrządzania wielkich zapasów żywności, gotowania i pieczenia, w Piekarach do wypieku chleba, a w Szewcach do wyrabiania obuwia. Wokół kasztelani w Wolborzu leżały Łagiewniki, Komorniki, Młynary, Psary, Świątniki. Wsie służebne w XII wieku położone były w pobliżu 5 grodów kasztelańskich: Łęczycy, Sieradza, Spicymierza, Rozporzy i Wolborza. Często w kasztelaniach tych przebywał sam książę razem ze swoimi najbliższymi, możnymi urzędnikami i wojami. Wtedy to gród z okolicą musiał ich wszystkich wyżywić i obsłużyć. Urzędnicy dworscy. Wojewoda zastępował często samego księcia w dowodzeniu drużyną, kasztelan był urzędnikiem sprawującym władzę na podległym grodowi terenie, kanclerz zajmował się dokumentami książęcymi- był jego sekretarzem, sędzia zajmował się sądownictwem, podkomorzy zarządzał gospodarką księcia, cześnik odpowiedzialny był za trunki, koniuszy zarządzał stajniami, a wojski troszczył się o wojów książęcych. Wszyscy oni byli skupieni wokół księcia, wykonywali jego polecenia. Towarzyszyli władcy w jego podróżach, spędzali razem z księciem czas wolny na biesiadach, polowaniach. Urzędnicy pochodzili ze sławnych rodów , gdyż funkcje te były bardzo zaszczytne i dochodowe. Temat: Rola kościoła w kulturze średniowiecznej.
Po chrzcie Mieszka I w Polsc pojawili się pierwsi duchowni. Rozpoczęłą się, trwająca wiele lat wielka akcja chrystianizacji kraju i budowy organizacji kościelnej. Zaczęto wznosić kościoły i klasztory, pojawiły się biskupstwa i parafie. Od samego początku duchowni nie ograniczyli się do wypełniania obowiązków religijnych: szerzenia wiary chrześciańskiej, odprawiania mszy świętej czy uczestnictwa w świętach religijnych, ale spełniali też wiele innych funkcji. Przede wszystkim jako ludzie posiadający w tych czasach bardzo rzadką umiejętność pisania, prowadzili kancelarie książęce, przygotowywali listy, dokumenty i nadania. Spisywali minione i aktualne, najważniejsze wydarzenia tworząc kalendarze i kroniki. Pierwszą kronikę Polski napisał nieznany nam z imienia zakonnik- Gal Anonim, który zajmował się kancelarią Bolesława Krzywoustego. Poza dokumentami i kronikami, duchowni byli autorami pieśni religijnych, żywotów świętych, kazań itp. W średniowieczu pisano wyłącznie po łacinie, gęsim, dobrze zaostrzonym piórem, na zwojach pergaminu, czyli specjalnie wyprawionych skórach wołowych, cielęcych lub kozich. Przepisywaniem powstałych już ksiąg zajmowali się klasztorni mnisi, szczególnie benedyktyni. Benedyktyni. Na podstawie badań archeologicznych wiemy, że klasztor zbudowany został z kamieni polnych. Zabudowania wzniesiono na planie prostokąta. Opactwo składało się z trzech niezbyt dużych pomieszczeń. Część wschodnia zakończona była półkolistą absydą pełniącą rolę kaplicy. Część zachodnia podwyższona była prawdopodobnie o jedno piętro. Wzdłuż trzech sal ciągnął się drewniany portyk służący do komunikacji. Wokół klasztory znajdowały się zapewne zabudowania gospodarcze. Cystersi. Dominikanie. Szkoły parafialne. Na ziemi łęczycko-sieradzkiej szkoły parafialne założono w: Sieradzu, Szadku, Wieluniu, Warcie, Widawie, Lutomiersku, Łasku. Budowle romańskie. W czasach wczesnopiastowskich często dla oszczędności trudnodostępnych materiałów budowano kościoły tylko z jedną nawą. Przykładem takiej budowli na terenie ziemii łęczycko-sieradzkiej jest mały kościółek w Inowłodzu. W stylu romańskim budowano w Polsce do połowy XIII wieku. Temat: Skutki testamentu Bolesława Krzywoustego dla Polski i ziemi
łęczycko-sieradzkiej.
Ziemia łęczycko-sieradzka, w wyniku decyzji księcia Bolesława Krzywoustego znalazła się w granicach dzielnicy senioralnej (wraz ze wschodnim i zachodnim Pomorzem, wschodnią Wielkopolską oraz Małopolską). Szczególną rolę odegrała bezpośrednio po śmierci Bolesława. W latach 1138-1146 ziemia łęczycka stała się oprawią wdowią dla księżnej-matki Solomei. Łęczyca obok Krakowa i Gniezna nabrała charakteru stołecznego. Tutaj księżna - wdowa przyjmowała książąt piastowskich, zagranicznych gości oraz dostojników kościelnych, m in. bliskiego sąsiada, arcybiskupa gnieźnieńskiego. Tutaj zapadały ważne decyzje dla państwa.Ustawa sukcesyjna po śmierci Bolesława Krzywoustego okazała się, wbrew jego woli trudna do utrzymania. Najstarszy Władysław, syn Zbysławy (księżniczki ruskiej), zmierzał do zdobycia niepodzielnej władzy, a jego młodsi przyrodni bracia (synowie Salomei - hrabianki Bergu, w Niemczech) dążyli do podziału Polski na dzielnice i osłabienia władzy seniora. Większość możnowładztwa popierała juniorów mając nadzieję na większe wpływy w rządach. Liczyli bowiem, na powstanie częstych konfliktów między książętami, którzy będą musieli zabiegać o ich poparcie poprzez nadawanie urzędów, ziem i przywilejów. Wybuch wojny. Przebieg działań zbrojnych. Złamanie zasady senioratu po raz pierwszy. Losy dzielnicy łęczyckiej. Złamanie zasady senioratu po raz drugi. Upadek zasady senioratu. Po śmierci Leszka Białego o zasadzie senioratu zapomniano, dzielnice były dzielone na coraz mniejsze części, a władza książąt piastowskich coraz bardziej słabła. Temat: Najazd Tatarów na ziemie środkowej Polski.
W lutym 1241 roku na ziemie polskie ruszył wielki najazd tatarski. Po dotarciu 10 tysięcy wojowników dowodzonych przez Bajdara pod Sandomierz, wojsko tatarskie rozdzieliło się. Główne siły uderzyły na Śląsk, a jeden oddział, liczący 2-3 tysięce Mongołów został skierowany na ziemię łęczycko-sieradzką i Kujawy. Działania mongolskie na ziemi łęczycko-sieradzkiej. Relacja Jana Długosza - kronikarza z XV wieku. Drugi i trzeci najazd tatarski na ziemie łęczycko-sieradzką. Temat: Zmiany w gospodarce wsi łęczycko-sieradzkiej w okresie rozbicia
dzielnicowego.
Od XIII wieku ziemia łęczycko-sieradzka była terenem wielkich przemian gospodarczych, związanych z napływem osadników z Kujaw i wschodniej Wielkopolski. Zmiany zachodzące na wsi można było szybko zauważyć. Zniknęły małe osady zamieszkałe przez „wielką rodzinę”, a na ich miejsce pojawiły się wsie z kilkoma lub kilkunastoma domostwami. Teren coraz bardziej się zaludniał. Obok starych wsi zakładano zupełnie nowe jak np. Prawęcice lub Widzew. Zaczęto zagospodarowywać pustki, nieużytki, karczować lasy. We wsiach budowano młyny, mosty i stawy. Krajobraz się zmieniał. Lokacja na prawie niemieckim. Lokacja Łodzi i Widzewa. W roku 1387 biskup włocławski Jan Kropidło, jako właściciel zawarł umowę z zasadźcą Janem Piotrkowskim odnośnie przeniesienia Łodzi, wsi już istniejącej na prawo niemieckie. Zasadźca - przyszły sołtys sprowadził osadników, którzy otrzymali po 1 łanie ziemi (od 17 do 25 ha). Przez pierwsze trzy lata łodzianie byli zwolnieni z płacenia podatków. Był to tak zwany okres wolnizny , przeznaczony na zagospodarowanie się. Po tym czasie mieli płacić czynsz pieniężny (1/2 grzywny z jedenego łana, t.j 24 groszy praskich) i dodatkowo czynsz naturalny (w ciągu roku: 1/4 części garnca miodu, 30 jaj, 1 ser i 2 kury). Oprócz tego zobowiązani byli do renty odrobkowej wynoszącej 5 dni pracy na polu pana, w ciągu roku (1 dzień powinni orać pod zboże ozime, 1 dzień pod zboże jare, 1 dzień wozić nawóz, 1 kosić trawę i 1 dzień grabić siano). Wieś Widzew (lokawana róenież w roku 1387) została zwolniona z płacenia podatków przez 14 lat, gdyż zagospodarowanie zupełnie nowej wsi wymagało o wiele więcej czasu i pracy. Również, z tego powodu sołtys, były zasadźca otrzymał większe uposażenie składające się z 2 łanów wolnych od wszelkich świadczeń , 1/3 opłat z karczmy i sądów oraz prawo budowy młyna. Skutki lokacji. Do końca XV wieku lokacje na prawie niemieckim objęły całą Polskę. Przyczyniły się one do rozwoju osadnictwa i aż do dwukrotnego wzrostu zaludnienia na wsi. Temat: W średniowiecznych miastach Łęczycy i Sieradzu.
W związku z rozwojem osadnictwa na ziemiach polskich w XII wieku, akcja lokacyjna objęła również miasta. Nowi osadnicy z Niemiec i Niderlandów wybierali przeważnie tereny Śląska, dobrze rządzonego przez Henryków Śląskich. Tam też, za panowania Henryka Pobożnego dokonano najstarszych lokacji miejskich. Najwcześniej, bo w 1220 r. otrzymała od księcia przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim, Środa Śląska. Stała się ona wzorcowym przykładem nadawania praw miejskich. Dlatego też często używana jest nazwa prawa średzkiego, jako odmiany prawa magdeburskiego. Lokacja Łęczycy. Nowe miasto łęczyckie zostało wytyczone na północ od starej osady targowej zwanej później „Starym Miastem”. Rozplanowano je regularnie. Całą przestrzeń podzielono na 9 kwadratowych bloków. Blok centralny został przeznaczony na rynek miejski. Z każdego jego rogu wychodziły pod kątem prostym dwie ulice, które oddzielały od siebie pozostałych osiem cześci. W centrum rynku wybudowany został ratusz jako siedziba władz miejskich. Na rynku stały też jatki i kramy kupców. Kościół parafialny pod wezwaniem św. Andrzeja podobnie jak w wielu innych miastach wzniesiono przy jednej z bocznych ulic, w pobliżu murów miejskich. Teren wokół rynku podzielono na działki pod zabudowę dla mieszczan. Domy stały krótszym bokiem do rynku, tak aby się jak najwięcej ich zmieściło. W XIV wieku Łęczycę otoczono murami. Do miasta można było dostać się dwoma bramami, od południa - bramą krakowską i od północy - bramą toruńską zwaną też poznańską. Bramy te jak nakazywało prawo otwierano o wschodzie, a zamykano o zachodzie słońca. Społeczeństwo miejskie. Urząd wójtowski był dziedziczny. Bardzo często rada miejska czyli samorząd złożony z najzamożniejszych mieszkańców wykupował urząd wójta, tak aby cała władza spoczywała w rękach mieszczan. Ostatnim wójtem łęczyckim był Michał Ozimek. Jego urząd został wykupiony na początku XVI wieku. Społeczność miejska dzieliła się na trzy zasadnicze grupy. Pierwszą, a zarazem najmniejszą stanowił patrycjat, w skład którego wchodzili najzamożniejsi kupcy, bankierzy i lichwiarze. Do drugiej grupy - najliczniejszej, zwanej pospólstwem należeli drobni kupcy, kramarze i rzemieślnicy. Trzecią zaś stanowił pleps miejski, czyli czeladź, najemni robotnicy, służba i żebracy. Cechy. Do innych miast ziemi łęczycko-sieradzkiej lokowanych na prawie niemieckim, w XIII i XIV wieku możemy zaliczyć: Temat: Książęta ziemi łęczycko-sieradzkiej a zjednoczenie Polski.
Utrwalenie wiadomości. Schyłek rozbicia dzielnicowego (koniec XIII wieku) charakteryzował się stanem ciągłego niepokoju i licznych walk prowadzonych między skłóconymi książętami piastowskimi. Na wojnach ginęło rycerstwo. Chłopi cierpieli z powodu ciągłych zniszczeń pól i gospodarstw. Kupcy omijali nasze ziemie ze względu na konieczność płacenia opłat celnych na granicach wielu dzielnic. Wielkim dla nich utrapieniem były również grasujące bandy rabusiów na drogach. Słabi i skłóceni książęta nie byli w stanie zapewnić bezpieczeństwa. W siłę rosło możnowładztwo, które na licznych dworach książęcych otrzymywało przywileje. Wielkie niebezpieczeństwo groziło ze strony zaborczych sąsiadów- Brandenburgii i Zakonu Krzyżackiego. W końcu XIII w. zaczęto zdawać sobie sprawę, że jedynie zjednoczenie państwa polskiego i stworzenie silnej władzy centralnej może uchronić kraj przed całkowitym upadkiem gospodarczym i uzależnieniem politycznym od obcych państw. Początki zjednoczenia. Po śmierci Leszka Czarnego, ideę zjednoczenia kontynuował jego brat i sukcesor ziemi sieradzkiej i krakowskiej Władysław Łokietek - książę brzesko-kujawski. Książe jednocząc kraj oprał się o średniozamożne rycerstwo pochodzące przede wszystkim z jego ziem dziedzicznych. Dla wielu z nich był to początek kariery politycznej. Wspomagali Łokietka wiernie od początków zmagań o zjednoczenie kraju aż do 1333 roku, tworząc nową elitę Polski. W ziemi sieradzkiej pierwszym, który opowiedział się za mało znanym jeszcze Władysławem był Wacław - przedstawiciel potężnego rodu Zarębów. Pomógł on w 1288 roku przyłączyć księstwo sieradzkie do dziedzicznych włości Łokietka, który następnie sięgnął po tron krakowski. Został on mu szybko odebrany przez innych pretendentów do korony polskiej, najpierw Henryka IV Probusa (księcia śląskiego), a po jego rychłej śmierci przez Wacława II króla czeskiego. Z tego to powodu w 1292 roku doszło między Łokietkiem a jego nowym przeciwnikiem do wybuchu wojny. Książe Władysław dysponując niewielkimi siłami zamknął się w dobrze przygotowanym do obrony Sieradzu. Czesi szybko opanowali miasto ale grodu nie zdobyli. Łokietek po uzyskaniu zadawalających go warunków pokoju, postanowił na razie zakończyć walkę o Kraków i zaczekać na dogodniejszy moment opanowania piastowskiej stolicy. Porażka w staraniach o Wawel nie zniechęciła Łokietka, który już w roku 1294 rozszerzył swoje władanie o ziemię łęczycką, a dwa lata później, po śmierci Przemysła II spróbował opanować Wielkopolskę. Został wezwany do objęcia władzy przez rycerstwo wielkopolskie. W ugruntowaniu rządów przeszkodził mu znów Wacław II czeski. W Wielkopolsce towarzyszył Łokietkowi wojewoda sieradzki Zawisza z rodu Porajów. Król czeski po raz drugi oblegał Łokietka w Sieradzu. Tym razem pokonany Władysław musiał uchodzić z kraju. Dobra dziedziczne Łokietka - Kujawy i Sieradz przejął Wacław II, który w roku 1300 został królem Polski (koronacji dokonał arcybiskup Jakub Świnka, rodem z sieradzkiego). Władysław Łokietek królem Polski. Zostawiwszy na Pomorzu zaufanych ludzi m. in. Pawła Ogona i jego brata Marcina z łęczyckiego oraz Wacława Zarębę z sieradzkiego udał się do Wielkopolski. Po nieudanej próbie zawładnięcia tą dzielnicą powrócił do Małopolski. Najazd Krzyżaków na Pomorze Gdańskie w 1308 roku zbiegł się z trudną sytuacją w Małopolsce wymagającą obecności księcia w Krakowie. W tej sytuacji obowiązek obrony ziemi pomorskiej przed najazdem krzyżackim spadł na rycerstwo środkowej Polski. W obronie Świecka brał udział Urban, podczaszy łęczycki. Kasztelan rozpierski Andrzej wysłany z oddziałem rycerskim z Małopolski bronił Tczewa. Ofiarność rycerstwa łęczycko-sieradzkiego w wieloletnich walkach Władysław Łokietek wynagradzał licznymi nadaniami ziem i urzędów. Wacław Lisowiec herbu Zaręba za zasługi otrzymał Lutomiersk nad Nerem, Wojewoda łęczycki Borzywój dostał Burzenin a ród Doliwów otrzymał za obronę Gdańska dobra wokół Żychlina w łęczyckim. Władysław Łokietek jako władca Małopolski i Wielkopolski, którą ostatecznie przyłączył w latach 1313-1314, oraz dziedzic Kujaw i księstwa łęczyckiego i sieradzkiego rozpoczął starania o koronę. Decyzja o tym zapadła w Sulejowie w 1318 roku podczas zjazdu księcia z rycerstwem i możnowładztwem. Wśród obradujących w Sulejowie odnaleźć można dostojników z centralnej Polski: Pawła Ogona (kasztelana łęczyckiego), Chwała z Żychlina, Wacława Zarębę (kasztelana sieradzkiego), Borzywoja (wojewodę łęczyckiego) i Klemensa (wojewodę sieradzkiego). Po dwuletnich staraniach 20 I 1320 roku w Krakowie koronowano Władysława Łokietka na króla Polski. Niestety arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka, gorący zwolennik i działacz na rzecz zjednoczenia Polski już nie żył. Temat: Wojny Władysława Łokietka z Krzyżakami.
W dziejach średniowiecza ważną rolę odegrało rycerstwo. Stanowiło ono podstawę sił zbrojnych każdego państwa. Od umiejętności, wyszkolenie i uzbrojenia, a także ilości rycerstwa zależała potęga militarna kraju. Rycerstwo miało również ogromny wpływ na politykę np. udzielało poparcia lub nie pretendentom do tronu. Władysław Łokietek nidgy nie zjednoczyłby Polski, gdyby w swoich działaniach nie otrzymał poparcia od swojej armii. W zamian jej członkowe byli oni obdarowywani przez monarchę dobrami ziemskimi. Otrzymując ziemię (z której dochody przeznaczone były na potrzeby rycerza i jego rodziny) rycerz zobowiązany był do służby wojskowej z własnym uzbrojeniem, koniem oraz pocztem. W ten sposób wykształciło się wojsko, w którym główną rolę odgrywała ciężka jazda złożona z właścicieli ziemskich. Jazda ta wspomagana była oddziałami pieszymi złożonymi głównie z mieszczan i chłopów. Władca w razie konieczności prowadzenia działań zbrojnych wzywał rycerzy na wyprawę. Często w wypadku zagrożenia najazdem nieprzyjaciela tylko części kraju ogłaszano wyprawę obronną ziemi, powołując rycerstwo z tego terenu. Ostatnie lata panowania król Władysław Łokietek poświęcił na rozstrzygnięcie sporu z Zakonem Krzyżackim o Pomorze Gdańskie. Oprócz rozmów pokojowych (procesy) dochodziło do działań wojennych. Potyczki polsko-zakonne w latach 20-tych XIV wieku doprowadziły do zniszczenia ziemi łęczyckiej oraz przejęcia przez Krzyżaków ziemi dobrzyńskiej (bronionej przez Pawła Ogona, kasztelana łęczyckiego). Do nowej wojny doszło jesienią 1331 roku. W kierunku Kalisza z północy ciągnęły oddziały zakonne, a od południa wojsko Jana Luksemburczyka (króla czeskiego, zgłaszającego pretensje do tronu polskiego, po Wacławie II). Oddziały te wspólnie miały uderzyć na króla Władysława, pokonać go i podzielić się ziemiami Królestwa Polskiego. Tymczasem Łokietek organizował obronę państwa. Oddziały z sieradzkiego i łęczyckiego, zebrane pod Łęczycą miały powstrzymywać pochód wojsk krzyżackich. W ówczesnej sytuacji trwałe opanowanie terytorium przez wroga możliwe było w wypadku zdobycia i obsadzenia własnymi załogami ważnych punktów obronnych. W związku z tym obrona miast warownych i grodów miała duże znaczenie obronne. Poza tym ludne miasta były cennym łupem dla nieprzyjaciela. Krzyżacy przekroczywszy granicę najechali i zniszczyli Łęczycę bronioną przez kasztelana Pawła Ogona. Następnie wyruszyli w kierunku Uniejowa, w którym spalono miasto i zamek. Skuteczny opór długo stawiał Spicymierz, gdzie dotarł Paweł Ogon ze spalonej Łęczycy i Mikołaj, wojski sieradzki ze zniszczonego Uniejowa. Po bezskutecznych rozmowach w sprawie wydania grodu, krzyżacy spalili go. Spod Uniejowa jeden oddział krzyżacki został wysłany w sieradzkie. Oddział ten dokonał wielu spustoszeń, m. in. niemal doszczętnie zniszczył Sieradz (gród i miasto). Z napadu ocalało jedynie 12 domostw. Krzyżacy zachowywali się po barbarzyńsku: mordowali ludzi, palili miasta, wsie, nawet kościoły. Krwawy marsz oddziału zakonnego zakończył się na Warcie, spod której zawrócono na północ. Po zdobyciu Spicymierza oddziały krzyżackie poszły pod Kalisz. Czekały tam na przybycie wojska Jana Luksemburczyka, które jednak zostały zatrzymane na Śląsku przez Bolka II Świdnickiego, sojusznika Łokietka. Nie doczekawszy się czeskiego sprzymierzeńca Krzyżacy ruszyli na północ. Wojsko polskie dowodzone osobiście przez króla postępowało od Łęczycy w niewielkiej odległości za Krzyżakami. Łokietkowi towarzyszyło rycerstwo łęczyckie i sieradzkie na czele ze starostą Jarandem oraz wojewodą Stefanem Lisem. W drodze powrotnej Krzyżacy zostali zaatakowani przez oddziały polskie na Kujawach. Do wielkiej bitwy doszło pod Płowcami we wrześniu 1331 roku. Walczyli tutaj wspomniani dowódcy łęczyccy: Paweł, Chwał, oraz sieradzcy Jarand i Wacław. Po krwawych zmaganiach Krzyżacy wycofali się i opuścili ziemie polskie. Było to pierwsze wielkie zwycięstwo w otwartym polu rycerstwa polskiego nad krzyżackim. Niestety w 1332 roku armia zakonna ponownie przekroczyła granice. Tym razem zaatakowane i pokonane zostały Kujawy wraz ze stolicą ziemi- Brześciem. Kujawy - ojcowizna Władysława Łokietka weszły w skład państwa krzyżackiego. Rok później prawowity właściciel tej ziemi i król Polski Władysław Łokietek zmarł. Temat: Ziemia łęczycko-sieradzka w czasie panowania Kazimierza
Wielkiego.
Po śmierci Władysława Łokietka w 1333 r. koronę polską przejął jedyny syn Kazimierz, zwany Wielkim. Odziedziczył on państwo mocno okrojone terytorialnie oraz zagrożone przez wrogich sąsiadów. Organizacyjnie było ono słabe, dopiero co złączone ręką jego ojca, po latach rozbicia dzielnicowego. Aby kraj stał się silny, sprawny, niezależny od sąsiadów i naprawdę zjednoczony, król musiał przeprowadzić w nim wiele zmian. Organizator państwa i prawa. Osadnictwo. Rozwój rzemiosła i handlu. Rozwój budownictwa obronnego. Zamek łęczycki był siedzibą kasztelana, później starosty, a czasami nawet króla. Pełnił funkcję reprezentacyjną, sądowniczą i administracyjną. Na zamku znajdowały się kancelarie, archiwa i pomieszczenia urzędników państwowych. Odbywały się tu też zjazdy szlachty i duchowieństwa. Innym ważnym punktem obronnym był zamek w Uniejowie, wzniesiony nad Wartą (w latach 1360-1365) przez arcybiskupa Jarosława Bogorię ze Skotnik, dawnego wychowawcy króla Kazimierza. Oprócz funkcji typowo obronnej był również rezydencją arcybiskupa. Potężna, masywna budowla zawierała także skarbiec, archiwum i bibliotekę arcybiskupią. Chronić ziemię łęczycko-sieradzką miały też zamki w Inowłodzu, Kłodawie oraz kościoły o charakterze obronnym w Orłowie, Brzezinach i Bielawach. Literatura :
|